Gered van de dierproefnemers: De gelukkige apen

Totdat een Britse dokter zich met de zaak ging bemoeien, lijdde een groep primaten een miserabel leven in een Chileens dierproefcentrum. Jonathan Brown bezocht de apen in hun nieuwe thuis.

In het apenverblijf is het een drukte van belang. Het verblijf zit vol met kapucijn aapjes, een kleine en intelligente primatensoort die zich normaal bevindt in de wouden van Centraal en Zuid Amerika. Het feit dat deze apen nu zo overduidelijk van hun nieuwe verblijf en hun vrijheid genieten is niet zo verwonderlijk, aangezien ze de afgelopen 20 jaar individueel opgesloten zaten in kleine stalen kooien in een laboratorium in Chili. Voor de meesten van hen waren de enige momenten waarop ze hun kooi mochten verlaten de momenten waarop ze gebruikt werden in experimenten voor de farmaceutische industrie.

Een aantal van hen draagt nog duidelijk zichtbaar de littekens van hun verblijf in het lab - lange sneden over de lengte van hun ribbenkast. Sommigen hebben slechts vier weken geleden nog een operatie ondergaan. Maar allemaal zijn ze nu bevrijd van dit leven dat weinig overeenkomsten had met het leven dat de natuur eigenlijk voor hen in petto had.

De persoon die verantwoordelijk is voor hun transformatie naar wat op een dag weer een bijna normaal leven zou kunnen zijn is Dr. Alison Cronin, de directrice van Monkey World, het apen opvangcentrum in Frome Valley in Dorset. In een triomfantelijke culiminatie van een 18-maanden durend project - de grootste reddingsoperatie ooit ondernomen voor niet-menselijke primaten - heeft deze in Californië geboren wetenschapper alle 88 apen veilig naar Engeland gebracht om daar aan hun lange revalidatieproces te beginnen.

De dieren landden vorige week op het vliegveld van Bournemouth na een vlucht van 18 uur aan boord van een Chileens vliegtuig. Deze lange vlucht vond plaats na maanden van voorbereidingen en onderhandelingen, en nu, na zoveel jaren gevangenschap, is aan Dr. Cronin de taak om deze apen zich weer daadwerkelijk als apen te laten voelen.

De bevrijding heeft een sterke persoonlijke dimensie voor Cronin. Monkey World werd in 1987 opgericht op de plek van een voormalige varkenshouderij door Jim Cronin, haar inmiddels overleden man. Nu kent deze plek een internationale wetenschappelijke reputatie, trekt jaarlijks 500.000 bezoekers en telt het grootste aantal chimpansees buiten Afrika.

Maar afgelopen jaar overleed Jim Cronin aan kanker op een leeftijd van 55 jaar. Zijn vrouw stelt dat ze er nooit aan heeft gedacht het project op te geven waar ze samen met haar man zo hard aan heeft gewerkt in de afgelopen 15 jaar. Vandaar ook dat ze ondanks haar rouw per sé door wou gaan met de operatie in Chili.

"Ik werkte al met apen voordat ik Jim had ontmoet maar we deelden een passie. Om mijn man op zo'n jonge leeftijd te verliezen was een tragedie en zeer onverwacht, maar ik zag geen reden om hiermee meteen ook mijn werk te verliezen. Soms lijkt het ook makkelijker om jezelf in je werk te storten in plaats van je persoonlijke problemen te confronteren," aldus Alison Cronin.

Dr. Cronin weigert om, publiekelijk tenminste, het gebruik van apen in wetenschappelijk onderzoek af te keuren, en geeft ze zelfs credit omdat ze besloten een beroep te doen op de expertise van haar en haar collega's nadat ze het besluit hadden genomen om te stoppen met hun experimenten.

"Voor hen was euthanasie de makkelijkste uitweg geweest... Maar ze wilden proberen om de apen nog iets van een goed leven te geven," zegt ze.

Maar ook al wil Cronin geen uitspraken doen over vivisectie, wil ze wel duidelijk maken in wat voor omstandigheden apen gehouden worden - niet alleen in andere landen maar ook in Engeland zelf. "Ik heb veel plekken bezocht en dit lab in Chili was grauw en zeer gedateerd. De apen zaten vast in kooien van één bij één, waar ze individueel opgesloten zaten. Toen we ze voor het eerst bezochten, begonnen de apen te schreeuwen. Als ze een mens zien betekent dat namelijk vaak dat er iets vervelends met ze gaat gebeuren."

De jaren van gevangenschap hebben dan ook hun tol gehad op de apen, zowel fysiek als mentaal.

"Hun staarten, die zouden moeten functioneren als een vijfde ledemaat, wat essentieel is voor een dier dat het grootste deel van zijn leven heen en weer slingert aan de takken van bomen, waren vrijwel overbodig geworden. Bij allen waren de spieren verkwijnd. Verder hadden ze ook totaal geen ruimtelijk inzicht meer, en misten ze in het begin van hun verblijf in Monkey World vaak de takken en vielen ze op de grond."

Maar hun instinct om te klimmen was zo sterk dat, binnen 24 uur, de meesten deze lang vergeten eigenschap weer onder de knie hadden. Ook al zal hun spierkracht weer terugkeren, hun psychologische problemen zijn moeilijker te behandelen.

"Zij die lang in het lab gezeten hebben zijn geïnstitutionaliseerd, en een aantal van de jonge aapjes hebben diepe emotionele littekens. Omdat we niet met ze kunnen praten, is het onmogelijk vast te stellen of ze klinisch depressief zijn. Maar aan hoe hun gedrag zich vergelijkt met dat van apen in het wild, kunnen we afleiden in wat voor toestand ze verkeren."

Sommigen zijn zo gewend aan het leven in een kooi, dat ze in het begin zelfs weigerden eruit te komen, een toonden ze typische kenmerken van ruimtevrees. Anderen bleven simpelweg rondjes draaien of met hun hoofd ergens tegenaan slaan. De meest beschadigde apen rukten zelfs hun eigen lijf kapot.

Maar na een periode van geduldige begeleiding zijn de medewerkers van Monkey World blij met de rappe vooruitgang die de apen gemaakt hebben, en binnenkort mogen ze dan ook het buitenverblijf betreden dat hun thuis zal worden. "Deze apen hebben nog nooit de wind op hun gezicht gevoeld of de zon op hun rug, of de zachte grond onder hun voeten. Ze weten niet hoe het voelt om insecten of vlinders te vangen. Dit is een welzijnsoefening om deze 88 apen die nog nooit het daglicht hebben gezien van een schone en goede leefomgeving te voorzien," aldus Dr. Cronin.